Шупашкарти 177-мӗш «Мерчен» ача пахчи мӗн уҫӑлнӑранпа, 1990 ҫултанпа, ачасене наци культурипе туслаштарма тӑрӑшать. Ачасене чӑваш наци культурипе ытларах кӑсӑклантарас тӗллевпе унта ҫулсерен ака уйӑхӗнче чӑваш культурин эрнелӗхӗ иртет.
Ача пахчинче «Халӑх тумӗн уявӗ» мероприятие ирттересси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Унта чӑвашсен, вырӑссен, тутарсен тумӗсем пирки калаҫаҫҫӗ. Кӑҫал ку уяв ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче иртнӗ. Унта шӑпӑрлансем, ашшӗ-амӑшӗсем хутшӑннӑ. Уявра ЧНКн Президиум пайташӗ Г.Л.Никифоров та пулнӑ.
Мероприятире «Мерчен» ача пахчин воспитателӗсен ушкӑнӗ тата ачасен «Ҫӑлкуҫ» ушкӑнӗ халӑх тумӗсене кӑтартнӑ, чӑваш, тутар, вырӑс юррисене шӑрантарнӑ, ташланӑ, наци вӑййисене вылянӑ.
Унтах «Чӑваш тӗрри» курав йӗркеленӗ. Куравра хӗрарӑмсен капӑрӗсем, тутарсен пуҫа тӑхӑнмалли хатӗрӗ тюпетейка хутшӑннӑ.
Халӑх тумӗсем ачасене питӗ килӗшнӗ. Халӗ ача пахчи Маргарита Антонова заведующи ертсе пынипе «Акатуя» хатӗрленет.
Чӑваш чӗлхи кунне халалласа Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанаш шкулӗнчи ача пахчинче Соловьева Светлана Геннадьевна воспитатель ертсе пынипе уяв иртрӗ. Вӑл пухӑннисене Иван Яковлев пурнӑҫӗпе паллаштарчӗ, авалхи чӑвашсем ҫинчен, асатте-асаннесен, ват асаттесемпе ват асаннесен йӑли-йӗркисем ҫинчен аса илтерчӗ.
— Чӑвашсем хӑнасене яланах ҫӑкӑр-тӑварпа, киле кин кӗртсен те мӑшӑра яланах ҫавра ҫӑкӑрпа кӗтсе илнӗ. Ҫӑкӑра халалланӑ ваттисен сӑмахӗсем чӑвашсен нумай. Ваттисем ҫамрӑксене пурнӑҫра аслисене хисеплемеллине яланах аса илтерсе тӑнӑ. Ӗлӗкхи чӑвашсен ҫакӑн пек тӗллев пулнӑ: кил-ҫурт ҫавӑрмалла, йывӑҫ лартмалла, ҫӑл авӑтмалла тата ача-пӑча ҫуратмалла, ывӑл ҫуратса хӑйӗн хыҫҫӑн йӑх хӑвармалла.
Пӗчӗккисем тупмалли юмахсен тупсӑмӗсене кам маларах пӗлессипе тупӑшрӗҫ. Чӑваш юррисене юрларӗҫ, вӑйӑ вылярӗҫ, ташларӗҫ. «Асамат кӗперӗ», «Илемлӗ, илемлӗ», «Сар каччӑ» юрӑсене ачасем хӑйсен уҫӑ сассисемпе юрласа куракансене савӑнтарчӗҫ. «Ҫерем пӑсса вир акрӑм» вӑйӑра кашниех маттур пулчӗ.
Ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Пӗтӗм тӗнчери Ҫӗр кунне уявлани пирки, ахӑртнех, нумайӑшӗ аса илмест. Анчах ку пӗлтӗрӗшлӗ уяв шутланать. Пирӗн планетӑра ӳсентӑран, чӗрчунсем, кайӑксем, ҫынсем туслӑ пурӑнаҫҫӗ. Этемӗн тӗп тивӗҫӗ — ҫутҫанталӑк пуянлӑхне упрасси. Ачасене те тӑван ҫӗре юратма пӗчӗкренех вӗрентмелле.
Вӑрмарти «Родничок» (чӑв. Ҫӑлкуҫ) ача пахчине ҫӳрекенсемпе воспитательсем вара Ҫӗр кунӗ пирки манман. Вӗсем ӑна хӑйне евӗр уявланӑ та.
Уяв тӗлне ача пахчин ӗҫченӗсем «Вӑрман кӳренни пирки» спектакль хатӗрленӗ. Ачасем юмахри сӑнарсемпе вӑрман лекнӗ. Лука асатте вӗсене вӑрманта хӑйсене мӗнлерех тытмаллине аса илтернӗ. Гришка каскӑн вара тӑван ҫутҫанталӑка упрамаллине ӑнланса илнӗ.
Ачасем юмаха пӑхса ларнӑ кӑна мар, унта хутшӑннӑ та. Пӗчӗкскерсене ҫутҫанталӑк ҫӑлавҫи пулма килӗшнӗ. Чи пӗчӗккисем те ҫутҫанталӑка, юмахри сӑнарсене юратнине палӑртнӑ.
Етӗрнери «Росинка» ача пахчинче чӑваш чӗлхин эрнипе килӗшӳллӗн чӑваш поэзийӗн кунӗ иртнӗ. Ҫав кун вӑтам тата аслӑ ушкӑнсенчи ачасем музыка залне пухӑннӑ.
Мероприятие етӗрнесем «Пӗчӗк ҫеҫ путене» ят панӑ. Малтанах ача пахчине ҫӳрекенсем чӑваш классикӗн, поэчӗн Константин Ивановӑн пултарулӑхӗпе хӑтлав пӑхса паллашнӑ. Унтан вӗсем «Нарспи» поэмӑн сыпӑкне фонограммӑпа итленӗ.
Кусем пӗтӗмпех пӗчӗк ачасене хавхалантарнӑ. Шӑпӑрлансем артист евӗрех сӑвӑсем вуланӑ. Уйрӑмах Ксюша Касеева, Артем Яковлев, Кристина Ядроавкина палӑрнӑ.
«Пӗчӗк ҫеҫ путене» конкурс ҫӗнтерӳҫисене пурне те грамотӑсемпе чысланӑ.
Ача-пӑча чӑваш юррин «Мехел» конкурсӗн ҫӗнтерӳҫисене палӑртнӑ. Кӑҫал конкурс ҫӳллӗ шайра иртнине палӑртаҫҫӗ.
Жюри председателӗ Николай Казаков палӑртнӑ тӑрӑх, кӑҫал конкурса Шупашкарти ача пахчисенчен нумаййӑн хутшӑннӑ.
Куславкка тӑрӑхӗнчи 7 ҫулти Даша Моранькова сцена ҫинче ташласа юрланӑ чухне шалта йӑлтах чӗтреннине пытарман. Вӑл кӑшт ҫеҫ ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫеймен. Кӗҫӗннисен йышӗнче унран Евгения Васильева иртсе кайнӑ. Вӑл жюрие вокалпа кӑна мар, сӗрмекупӑс каласа та тӗлӗнтернӗ.
Конкурсра Вероника Арисова патӗнче ӑсталӑхне туптакансем маттурлӑхӗпе палӑрнӑ. Анна Порфирьева вӑтам ӳсӗмри ушкӑнра мала тухнӑ. Юлия Мокеевӑпа Павел Васильев аслӑраххисен ушкӑнӗнче ҫӗнтернӗ. Анастасия Егоркина салтак пирки юрланӑ юрӑ вара пурне те тыткӑнланӑ. Анчах Анастасийӑран Анна Орлова ирттернӗ.
«Мехел» ҫулран ҫул аталанса пырать. Унӑн халӑх тетелӗнчи ушкӑнра 500 ытла ҫын регистрациленнӗ. Ҫынсем юрӑҫсемшӗн тӗнче тетелӗнче те сасӑланӑ. Муркаш районӗнчи Дарья Макарова ытларах пухнӑ. Ҫаван пекех арҫын ачасен «Туссем» ушкӑнне, «Юханшыв» ансамбль ачисене куракансем килӗштернӗ.
Ака уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Хӗрлӗ Чутай районӑн Культура ҫуртӗнче Аслӑ Ҫӗнтерӗве 70 ҫул ҫитнине, Литературӑпа Константин Иванов ҫулталӑкне, вырӑс тата чӑваш ҫыравҫисемпе поэчӗсене юбилейӗсене халалланӑ чаплӑ гала-концерт иртрӗ. Ял тӑрӑхӗсен йӑлана кӗнӗ смотр-отчечӗсем вӑхӑтӗнче пултарулӑх ушкӑнӗсен чи лайӑх номерӗсене суйласа илнӗ, шӑпах ҫавсене курма халӑх йышлӑ пухӑннӑ та. Районти чи лайӑх хор, ташӑ, фольклор коллективӗсем хутшӑнчӗҫ гала-концерта. Пӗччен е иккӗн юрлакансем те, кулӑшла сценкӑсем кӑтартакансем те, сӑвӑ калакансем те пулчӗҫ. Вӗсене залта ларакансем тӑвӑллӑн алӑ ҫупса йышӑнчӗҫ.
Чи малтанах ачасен пултарулӑхӗ пирки каласа хӑварас килет. Ҫитӗнекен ӑру сцена ҫине тухни пурин кӑмӑлне те каять, ку хутӗнче те ачасен хорӗ шӑрантарнӑ юрӑсемпе, илемлӗ ташӑсемпе куракан кӑмӑллӑ юлчӗ. Штанаш, Пантьӑк, Хӗрлӗ Чутай, Кив Атикасси ял тӑрӑхӗсенчи фольклор ушкӑнӗсем чӑваш ташши-юррисемпе савӑнтарчӗҫ.
Штанашсен Константин Ивановӑн «Нарспи» поэмипе ҫыхӑнтарса лартса панӑ ӗлӗкхи чӑваш туйӗ, ташӑ-юрӑ композицийӗ куракансен кӑмӑлне кайрӗ.
«Асамат кӗперӗ» культурӑпа курав центрӗнче Ева Лисинӑн «Усӑк хӑлхаллӑ Илюк» повеҫ юмахӗ тӑрӑх «Ӗнчӗрен Чӑваш Ене — ҫулҫӳрев» музей занятийӗсем иртеҫҫӗ.
Занятие чи малтан Шупашкарти 42, 45, 185-мӗш ача пахчисем ҫитсе курнӑ. Вӗсем ашшӗ-амӑшӗпе пӗрле Илюк слонӑн йӗрӗпе ҫулҫӳреве тухнӑ: Ӗнчӗри керменре, Гималай тӑвӗсем ҫинче пулса курнӑ, ӳсен-тӑранпа, чӗрчунсемпе паллашнӑ. Ачасем Ӗнчӗ кӗвӗ инструменчӗсене курнӑ кӑна мар, итленӗ те. Вӗсем ситар тата табла мӗнле янӑранине илтнӗ. Ҫавӑн пекех ачасем Инди тумӗпе паллашнӑ, сари тӑхӑннӑ.
Илюк ҫулне йӗрлесе ачасем Индирен Чӑваша таврӑннӑ. Халӑх пуканисен йышӗнче ачасем хайлав сӑнарне Хветуҫа тупнӑ. Унтан пӗчӗкскерсем аслисемпе пӗрле хайлаври каларӑшсене вуланӑ.
Унтан ачасем тӗрлӗ тӗслӗ хӑйӑртан картина ӳкернӗ. Ҫитес вӑхӑтра занятие Шупашкарти 14, 108, 137-мӗш ача пахичсенчи шӑпӑрлансем хутшӑнмалла. Унта 31-50-50 телефонпа шӑнкӑравласа ҫырӑнма пулать.
Нумаях пулмасть Чӑваш наци конгресӗн Муркашри уйрӑмӗ лару ирттернӗ. Унта ҫивӗч ыйтусене хускатнӑ. Район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Ростислав Тимофеев ҫамрӑксен политикин пайне ку таранччен ача пахчисенче миҫе мероприяти чӑвашла ирттернине тишкерме хушнӑ.
Ларура чӑваш чӗлхине аталантарас ыйтусене пӑхса тухнӑ. Сӑмах май, ларӑва та чӑвашлах ирттернӗ. Шел те, юлашки вӑхӑтра ашшӗ-амӑшӗ ачисемпе килте вырӑсла калаҫма тӑрӑшни сисӗнет. Ку ларӑва хутшӑннисен чунне ыраттарнӑ.
Ростислав Тимофеев ача пахчисенче мероприятисене чӑвашла ирттерсен икӗ мулкача тытма май пуррине палӑртнӑ: ачасем хӑйсем те чӑвашла калаҫма вӗренеҫҫӗ тата ҫакна ашшӗ-амӑшне хӑнӑхтараҫҫӗ. Пуслӑх мероприятисене Константин Ивановпа ҫыхантармаллине те аса илтернӗ.
Зоя Юрьевна та ачасем вырӑсланса пынине палӑртнӑ. Районта 25 шкултан 24-шӗнче наци программипе вӗрентеҫҫӗ. Вӑл К.Иванов ҫулталӑкне халалласа ирттермелли мероприятисен планне ҫирӗплетнине пӗлтернӗ.
Ростислав Тимофеев районти вулавӑшсенче чӑвашла кӗнекесем мӗн чухлӗ пулнипе кӑсӑкланнӑ. Пуҫлӑх кун валли район хыснинчен 100-150 пин тенкӗ тупассине пӗлтернӗ.
Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнче Улатӑр хулинче тата районӗнче аварие пула газ пама пӑрахнӑ. Ҫапла майпа 10,3 пин ҫурт газсӑр тӑрса юлнӑ. Унта 43,7 пин ҫын пурӑнать.
Ведомство пӗлтернӗ тӑрӑх, Улатӑрта ӗнер 13 сехет те 25 минутра газ пама пӑрахнӑ. Мӑкшӑ Республикинчи «Ардатов» тӗлӗнче пӑрӑх сиенленнӗ-мӗн. Ӑна пула «Улатӑр-1» патне кӗрекен объектсем шар курнӑ.
Улатӑр хулинче газсӑр тӑрса юлнӑ ҫуртсен йышӗнче — 7 шкул, 10 ача пахчи, сывлӑх сыхлавӗн 11 объекчӗ, 16 котельнӑй. Улатӑр районӗнче вара 6 шкул, 3 ача пахчи, сывлӑх сыхлавӗн 7 объекчӗ газсӑр юлнӑ.
Аварие пӗтермешкӗн Чулхула облаҫӗнчен ятарлӑ бригада килнӗ. ИӖМ управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ака уйӑхӗн 8-мӗшӗнче ир валли газ пама палӑртнӑ. Анчах Улатӑр мэрийӗ ку ака уйӑхӗн 9-мӗшӗнче ҫеҫ пуласси пирки хыпарланӑ.
Шупашкарти 54-мӗш ача пахчинче йывӑр лару-тӑру. Унта ҫумӑрлӑ, нӳрӗ ҫанталӑкра ҫурт тӑрринчен шыв анать-мӗн. Ку ӗнер пулнӑ япала кӑна мар-мӗн. Икӗ ҫул ҫапла пурӑнаҫҫӗ унта.
Ачасен нӳрӗ кравать ҫинче ҫывӑрма, йӗпе урайӗнче утма тивет иккен. Воспитательсемпе заведующи нӳрӗклӗхе пӗтерес тесе тӑрӑшаҫҫӗ-ха, анчах усси пур-и?
Юлия Тихонова, ачасенчен пӗрин амӑшӗ, «Про Город» редакцинчен пулӑшу ыйтнӑ. Ачасене хӑш чухне кӳршӗ ушкӑнсенче вырнаҫтараҫҫӗ-ха. Воспитательсем вара шыв аннӑ чухне савӑтсем лартса тухаҫҫӗ. Анчах ку — хӑрушӑ. Кирек хӑш вӑхӑтра та пралук хыпса илме пултарать. Сигнализаци те темиҫе хутчен ӗҫлесе кайнӑ-мӗн.
Амӑшӗ каланӑ тӑрӑх, унта воспитательсем лайӑх. Анчах «ҫӳлтисем» ҫурта юсама укҫа уйӑрмаҫҫӗ-мӗн. Е кӑшт параҫҫӗ, анчах ку ҫителӗксӗр. Юлия Тихонова тӳре-шара ҫӗнӗ ача пахчисем уҫнипе пӗр вӗҫӗм мухтаннине, анчах вӗсем киввисем пирки маннине палӑртать.
Шупашкар хула администрацийӗнче кун пирки пӗлеҫҫӗ-мӗн. Вӗсем ҫурт тӑррине юсамашкӑн укҫа уйӑрнине пӗлтернӗ. Ӑна ҫулла юсамалла-мӗн.
+0.3 °C